Vorige week was ik in Maputo. Bekend terrein: mijn eerste baan was ook in Mozambique,  (‘80-‘85) een periode die enorme impact heeft gehad op mijn verdere vorming als mens. Daar begon mijn passie voor Afrika en het systemische karakter van organisaties. Sindsdien verdiep ik me in thema’s als “van ik naar wij”, “samenwerken” en “conflicten oplossen door dialoog”.
Deze keer was ik daar om samen met een Portugese collega het management van het leraren-opleidingsinstituut ISDB te trainen in leiderschap en strategische planning. We kwamen natuurlijk ook te spreken over president Zuma van Zuid Afrika en de motie van wantrouwen die in die week tegen hem was ingediend. In relaties gaat het altijd om vertrouwen en wantrouwen, maar Afrikanen gaan daar toch wat anders mee om dan wij Nederlanders. Dat merkte ik ook nu weer.

Woorden maken Werelden
“Ubuntu” is een begrip uit de Zuid-Afrikaanse cultuur dat we steeds meer tegenkomen in de literatuur over leiderschap. Het is van oorsprong een Zulu-woord. Maar als ik de Mozambikaanse managers van het instituut ernaar vraag, dan vertellen ze dat ze we wel van hebben gehoord, maar niet goed weten wat het woord precies betekent.
Pas wanneer ons gesprek zich verdiept en we praten door over de filosofie van Ubuntu, dan weten ze pijlsnel wat er bedoeld wordt met “wij zijn als team meer dan de som van alle teamleden”. Dan gaan al die ogen glinsteren en komt hún cultuur van Ubuntu lekker op gang. Dan merk ik weer hoe de Ubuntu-filosofie is ingebakken in de Afrikaanse cultuur.
Wat betekent het dan?
Ubuntu staat voor harmonie, eenheid, vereenzelviging, insluiting en heeft van zichzelf in zich dat we anderen willen helpen en niemand uit zullen sluiten. De Zuid Afrikaanse Antjie Krog schrijft in haar recente essay *:

“In het Westen denken we graag dat we allemaal autonome individuen zijn. Maar je bent alleen wie je bent  door en  met anderen. Je bent dus van elkaar afhankelijk. Deze onderlinge verbondenheid-die-leidt-tot-eenheid – of Ubuntu – is meer dan het theoretische idee dat alles in de wereld met elkaar verbonden is: het is het mentale en fysieke besef dat iemand alleen kan worden wie hij is door de volledigheid of eenheid van alles om hem of haar heen – zowel in tastbare als in metafysische zin. Dit is alleen te bereiken door en met anderen, inclusief onze voorouders en de kosmos”.
* Lees hier het prachtige essay van Antjie Krog, vertaald door Lynn Berger in De Correspondent.

Leren van Afrikaanse principes
Het principe dat je niet in je eentje mens kunt zijn en dat mensen bestaan bij de gratie van de gemeenschap, dat je dus ook je waardigheid ontleent aan de mate waarin je verantwoordelijkheid neemt voor de andere leden van de gemeenschap, is ingebakken in de Afrikaanse cultuur. Toch hoef je geen Afrikaan te zijn om van dit principe te leren.
Waarom is Ubuntu belangrijk voor ons?
De Afrikaanse gedachte dat het “ik’ alleen bestaat dankzij de groep, staat ver af van onze individualistische cultuur die vooral gericht is op de individuele ontwikkeling.
De Ubuntu-principes kunnen ons helpen om bijvoorbeeld dichter bij onze vergevingsgezindheid te komen; dichterbij dan wij zelf vanuit onze eigen cultuur kunnen komen. Zuid-Afrikanen hebben een pijnlijke geschiedenis met de apartheid, maar ze hebben daarmee ook positieve ervaringen opgedaan waar wij van kunnen leren.
Bijvoorbeeld de Waarheids en Verzoeningscommissie. Dat instituut werd na de apartheid in Zuid-Afrika opgericht, als onderdeel van de overgangsrechtspraak. Het belangrijkste onderdeel daarvan was rechtsherstel. In Zuid-Afrika kon iedereen die vond dat zijn mensenrechten waren geschonden naar de commissie stappen om zijn verhaal te doen. Daders – schuldig aan moorden, marteling en ontvoering – konden amnestie krijgen als ze eerlijk getuigden over wat ze hadden gedaan”.
Thema’s als vergiffenis (het persoonlijk loslaten van wrok uit het verleden),verzoening (wederzijdse toewijding aan een ethisch betere toekomst) zijn cruciaal voor de kunst van samenwerken en samenleven. Met onze toenemende culturele diversiteit worden deze skills steeds belangrijker: iedereen heeft te maken met diversiteit en verbondenheid tussen mensen en we vragen ons allemaal af hoe we conflicten tussen (groepen van) mensen beter kunnen oplossen.
Gesprekken met Impact 
Ingrediënten die bijdragen aan de Ubuntu-dialoog zie je ook terug in de basis principes van Conversational Intelligence (C-IQ) dat gebaseerd is op nieuwe inzichten uit de neurowetenschap en “best practices” van coaching. Het draagt bij aan vertrouwenwekkende gesprekken en beïnvloedt het nemen van beslissingen. De kwaliteit van leiderschap wordt bepaald door de kwaliteit van de gesprekken waarin iemand in staat is om het “ik in het wij” te zien en gesprekken te voeren waarmee het vertrouwen in “wij” toeneemt. Het was fijn om weer even terug in Afrika te zijn en ook weer wat Ubuntu-inspiratie mee terug te nemen naar hier voor onze Gesprekken met Impact. Het maakt de cirkel rond.