Een mindset van overvloed?

Het streven naar overvloed is achterhaald. Er is wel degelijk schaarste en er zijn échte tekorten. Hoe ga jij daar mee om als professional?

In mijn supervisie-opleiding leerde ik 20 jaar geleden dat het hebben van een schaarste mindset iets is waar je vanaf moet zien te komen. We deden toen gedachte-oefeningen om het denken in termen van schaarste om te keren, “te flippen”, naar een denken in termen van overvloed. Zo werd bijvoorbeeld de gedachte “er is niet genoeg geld/energie om X te doen ” vervangen “er zijn altijd nog andere mogelijkheden”.

We gingen er toen – vanzelfsprekend- van uit dat groei altijd maakbaar is. Inmiddels weten we dat deze aanname niet klopt. Er zijn wel degelijk grenzen aan onze groei. Het is niet mogelijk is om eindeloos te groeien en niet alles is haalbaar en betaalbaar. Dat geldt voor de energie van ieder individueel mens, en op macroniveau ook voor het klimaat en de economische groei.

Denken in polariteiten

Schaarste en overvloed lijken twee polen die onafscheidelijk bij elkaar horen. In ons brein hebben deze polen zich van elkaar gescheiden. Het brein denkt dat dit échte tegenstellingen zijn en zet ons – soms bewust en meestal onbewust – aan om een positie te kiezen voor één van de polen. Daardoor ontstaat dualiteit met twee uitersten die niet verenigbaar zijn Met als gevolg ‘innerlijke strijd’. We denken een keuze te moeten maken voor één van de polen, zodat we innerlijk weer rust en vrede kunnen voelen. We zitten gevangen in de polariserende gedachten waardoor stellingname wordt versterkt. De werkelijkheid lijkt statisch. We ervaren de situatie als problematisch en dat roept vaak emoties op. Deze dualiteit beperkt onze creatieve denkkracht.

Bovenstaande is misschien niet nieuw voor je. Waarschijnlijk ben je – net als ik – op school en in je opleiding en door je omgeving – “vergiftigd” met het denken in polariteiten. Mij werd indertijd voorgehouden dat we beide polen moeten leren zien en voelen vanuit éénheid en verbondenheid, waardoor er ruimte komt voor nieuw begrip en de beweging volgt. Bij mij werkte dat niet en ik werd er moe van!

Waarschijnlijk ben je – net als ik – gewoon een kind bent van deze tijd. Je staat met het ene been soms nog in het oude paradigma (van ht streven naar overvloed) en  met het andere been ben je zoekende naar een visie die beter past bij de veranderde omgeving. Het lopen gaat dan minder gemakkelijk is 😊. Maar als je dat ongemak weet te hanteren, sta je wel steviger op de grond vanuit een positief realisme en zelfacceptatie.

Achterhaald

Het streven naar overvloed past echt niet meer. Immers, er is wel degelijk schaarste en er zijn échte tekorten: moeder aarde raakt uitgeput. De pot met geld is niet meer toereikend. We moeten zuiniger zijn met water en grondstoffen. Onze individuele energie is eindig en we moeten onze energie met wijsheid gebruiken en de accu opladen door te ontspannen, te bewegen, gezond te eten en door goede gesprekken met elkaar te hebben. Organisaties die vasthouden aan het oude model van economische groei en winst worden meer als ‘regressief’ dan als ‘progressief’ gezien.

Verschuivingen

We hebben al té lang geleefd in een periode in de geschiedenis die later misschien wel het tijdperk van overvloed zal worden genoemd. Dat tijdperk ligt nu achter ons.

Stefan Hartmans beschrijft in zijn boek Verschuivingen (2022) dat de nieuwe manier van leven niet langer gestuurd wordt door ‘traditie en overvloed’, maar door ‘ontworteling en schaarste’. We worden ons steeds bewuster ervan hoe heikel de situatie is waarin we ons ecologisch bevinden. We zitten er middenin.

Reflectie

De impact van de verschuivingen die gaande zijn op macro- en mesoniveau kunnen we waarschijnlijk nog niet zo goed zien en voelen. We handelen nog te vaak onbewust vanuit oude patronen. Dat is menselijk. Het is nooit anders geweest. Sommige mensen zijn wat wakkerder dan anderen. Ik werd me hier de vorige week pijnlijk van bewust toen ik Berlijn bezocht en me daar verdiepte in cultuurgeschiedenis van de oorlogsjaren. Zo noteerde bijvoorbeeld Viktor Klemperer, die als Jood in Duitsland de Tweede Wereldoorlog overleefde, in zijn beroemde dagboeken van 1933-1941, te midden van alle ellende en onzekerheid van de crisis destijds: ‘De tijdgenoot weet niets’.

Weten wij al iets?

De meerderheid van de bevolking ontkent nog steeds de ernst van de crisis waarin we zitten. De discussie stokt al bij voor de hand liggende oplossingen voor de klimaatcrisis zoals minder vlees eten. Veel mensen denken er voorlopig nog anders over; of ze weten het wel maar doen er vervolgens niets mee.

Iets wel weten en er niks me doen maakt je als mens steeds zwakker . Voor professionele begeleiders is hier veel werk aan de winkel. Het is nodig om gesprekken te voeren die verder gaan dan het inzetten en reflecteren op de (achterhaalde) methodische oefeningen. Op basis van dialoog en reflectie kunnen we een verklarende taal, concepten en nieuwe methodieken ontwikkelen, die ons voorbereiden op de toekomst. #gesprekkenmetinpact.

Nieuwe woorden

Er komen nieuwe woorden zoals: consuminderen, ontspullen, gepland ontgroeien, de-growth en post-groei:

  • Consuminderen: wat simpelweg inhoudt dat je minder consumeert. Minder kopen, zelf dingen maken, spullen delen, kapotte spullen laten repareren in plaats van nieuwe kopen. Denk aan marktplaats en tweedehands kledingwinkels.
  • Ontspullen: De Japanse Marie Kondo schreef een boek hierover met de titel “Opgeruimd!”(2010). Het gaat over de gehechtheid aan materiële spullen en hoe we op praktisch onze directe omgeving kunnen opruimen door distincties aan te brengen in onze gehechtheid aan goederen en materie.
  • Gepland ontgroeien: een geplande vermindering van overtollig energie- en materialenverbruik om de economie in balans te brengen met de levende wereld op een veilige en rechtvaardige manier’. Ontgroeien is nodig omdat we met continue economische groei de aarde en alles daarop uitputten. Niet iedereen is overtuigd van de haalbaarheid van “gepland ontgroeien” en dat heeft weer bijgedragen aan het concept “de-growth”.
  • De-growth: “Minder is meer” is de Nederlandse vertaling (2021) van het boek Less is more, How Degrowth Will Save the World, van Jason Hickel, 2021. Hij stelt dat ‘groene groei’ niet haalbaar is en dat economische groei altijd de huidige ecologische grenzen overschrijden, ook al is er verschuiving van materiële productie naar diensten, en zijn we succesvol in energiebesparing en innovatie. Het enige dat helpt is een krimp (‘de-growth’) door het beperken van de groei en het verschuiven van de helft van de overmatige consumptie van de 1% rijken naar de 50% armen in de wereld. Hickel concludeert dat we de hoofdoorzaak, de economische groei, moeten aanpakken om verder komen, en met “verder” bedoelt hij nulgroei of zelfs krimp.
  • Post-groei. Deze term verwijst naar meer ruimte voor kwalitatieve groei: persoonlijke groei, sociale groei, groei van de burgerparticipatie, groei van de biodiversiteit, en groei van geluk en tevredenheid. Hoe je die kwaliteit bereikt, daar zijn de meningen sterk over verdeeld.

Tot slot

Naarmate het besef groeit dat de energie op alle niveaus (maatschappelijk, in organisaties en teams en ook van individuen) van nature beperkt is, gebruik ik het woord ‘overvloed’ veel doordachter. Ik wens het alle organisatie-adviseurs en professionele begeleiders van teams en organisaties toe om te reflecteren op hun visie en methodieken voor high performance en groei. En om – in #supervisie en #intervisie – verklarende taal met elkaar te ontwikkelen en te delen.

Lees in dit verband ook over de workshop van Attune “Fixed Mindset versus Growth Mindset“ . Of plan een zoom-afspraak.